ʻO ka luakini ʻo Birla, ʻo Delhi, i kapa ʻia ʻo Lakshmi Narayan Temple, he luakini Hindu kaulana a he ʻāina ʻuhane aloha i ke kapikala ʻo India. Hoʻolaʻa ʻia iā Lord Narayan (Vishnu) a me ke Akua wahine ʻo Lakshmi, he wahi ia e pule ai no ka pōmaikaʻi a me ka pōmaikaʻi. He nui ka poʻe i kapa iā ia ʻo Birla Mandir ma hope o kona hoʻokumu ʻana. Ua kūkulu ʻia me ke kinikini keʻokeʻo a me ka pōhaku ʻulaʻula, kahi e hāʻawi ai i kahi hiʻohiʻona nani a nani ma lalo o ka lani Delhi.
Aia ka luakini ma ka puʻu o New Delhi ma Mandir Marg, kokoke i Gol Market a ma ke komohana wale nō o ka wahi ʻo Connaught Place. Kūleʻa kona hale hoʻolālā nui a me nā kīhāpai nui a mālama maikaʻi ʻia. Nui ka poʻe e kipa i ka luakini ʻo Birla i kēlā me kēia lā no ka pule a me ka maluhia, e hana ana ia i kekahi o nā wahi haipule koʻikoʻi o ke kūlanakauhale. ʻIke pinepine ʻia ka luakini ma ke ʻano he oasis o ka mālie ma Delhi.
Nui nā poʻe a me nā alakaʻi huakaʻi e ʻōlelo nei i ka luakini ʻo Birla he mea pono e ʻike ʻia no kāna hui ʻana o ke kiʻi, ka mōʻaukala, a me ka haipule. ʻO kēia ka mua o nā luakini nui Lakshmi Narayan (Birla Mandirs) i kūkulu ʻia e ka ʻohana Birla ma nā kūlanakauhale ʻē aʻe ma India.

Ka Huliau Nui
I ka makahiki 1933, ua kau ʻo Maharaja Udaybhanu Singh o Jaipur i ka pōhaku kumu no ka luakini. Na ka ʻohana Birla i kālā a alakaʻi i ka papahana. BD Birla (Baldeo Das Birla) a me kāna keiki ʻo Jugal Kishore Birla i hāʻawi i ka manaʻo a me ke kālā e kūkulu ai. ʻEono makahiki paha ke kūkulu ʻia ʻana, a ua hoʻopau ʻia ka luakini i ka makahiki 1939. Ua hana nā mea hoʻolālā akamai a me nā mea hana lima i kāna hoʻolālā, hoʻohui i nā kuʻuna me nā ʻenehana hou.
I ka wehe ʻana o ka luakini, he hanana nui ia. Ua ʻae ʻo Mahatma Gandhi e hoʻolaʻa i ka luakini ma lalo o hoʻokahi wale nō kūlana: e ʻae i nā poʻe o nā castes a me nā ʻano āpau e komo a hoʻomana. I kēlā manawa, nui nā luakini i ʻae ʻole i ka poʻe haʻahaʻa i loko. Ua hana ʻo Gandhi i ka luakini ʻo Birla i hōʻailona o ka like ʻana o ka nohona ma ke koi ʻana i ka inclusivity.
Ua kaulana ka luakini ma ka ʻaha mua no kona ʻuhane ākea a hoʻokipa. Hāʻawi kēia moʻolelo kūʻokoʻa i ka Halepule ʻo Birla i wahi kūikawā ma ka moʻolelo o Delhi, e hōʻike ana i ka lōkahi a me ka holomua o ka nohona. ʻO ka hele ʻana o Gandhi i ka wehe ʻana i kaulana ai ka luakini a kaulana i ka ʻāina.
Hoʻonohonoho a me Hoʻolālā
Hale Pule a me na lako
Ua kūkulu ʻia ka luakini ʻo Birla ma ke ʻano ʻo Nagara o ka hale kiʻi kiʻi o North Indian. Aia ma kahi o 7.5 ʻeka o ka ʻāina a he ʻekolu pae. Hoʻohui ka hale i ka pōhaku ʻulaʻula a me ke kinikini keʻokeʻo i lawe ʻia mai Rajasthan. ʻO kēia hoʻolālā kala ʻelua e hoʻomālamalama i ka luakini ma lalo o ka lani Delhi. Ua kālai ʻia nā ʻāpana he nui o ka luakini, me nā kiʻi nui, mai ke kinikini keʻokeʻo maʻemaʻe. Ua hoʻohana ʻia nā pōhaku ʻē aʻe e like me ka Jaisalmer gula a me Kota hina no nā papahele a me nā paia.
Ua kālai ka poʻe akamai akamai i ka pōhaku o ka luakini no nā makahiki, no laila, ʻike ʻia nā kiʻi o nā akua Hindu, nā akua wahine, a me nā hiʻohiʻona o nā moʻolelo kapu ma kahi kokoke i kēlā me kēia pā. Piʻi ka hale kiaʻi shikhara kiʻekiʻe o ka luakini ma kahi o 160 kapuaʻi ma luna o ka honua. Huli ka luakini i ka hikina, no laila ke nānā aku nei ka mālamalama i ka lā kakahiaka. Noho ka hale holoʻokoʻa ma luna o kahi paepae kiʻekiʻe (plinth), e hāʻawi i kahi hiʻohiʻona nui. Nui nā hale kiaʻi liʻiliʻi, nā domes, a me nā kiʻi i kālai ʻia i ka laina o ka hale o ka luakini.
ʻO nā luakini, nā kīhāpai, a me nā hiʻohiʻona
Aia i loko o ka hale nui o ka luakini nā kiʻi o ka Haku Narayan (Vishnu) a me kāna wahine wahine ʻo Lakshmi. ʻO ia nā kiʻi waena o ka luakini. Aia ma nā ʻaoʻao ʻelua o kēia heiau nui nā heiau liʻiliʻi. Aia kekahi heiau no ka Haku Shiva (ka mea luku), kekahi no ka Haku Ganesha (ka mea nana e hoopau i na pilikia), a no ka Haku Hanuman (ke akua monkey).
He luakini e hoʻohanohano ana i ke akua wahine ʻo Durga, ke koa akua, e kū ana ma ka ʻaoʻao o kahi heiau i hoʻolaʻa ʻia no Haku Buddha. He kiʻi pōhaku kālai ʻia ko kēlā me kēia akua no ka hoʻomana. Eia kekahi, ma kahi kokoke i ka puka o ka luakini, aia kahi hale pule liʻiliʻi i hoʻolaʻa ʻia no Sai Baba, he haipule o 19th-century. Nui ka poʻe haipule e kū i laila e hāʻawi i nā ʻāpana a me nā pua a noi i kāna mau hoʻomaikaʻi.
E ʻike ka poʻe kipa i nā papahele mamora a me nā bele keleawe o ka hale pule nui. Noho ka bele keleawe nunui ma ka papahele kokoke i nā kiʻi nui, a kani ka poʻe hoʻomana i kekahi manawa i ka pule. E kau ana ke kukui hoʻonani mai ke kaupaku ma luna. Ua kālai ʻia nā paia me nā kiʻi o nā akua a me nā paukū Sanskrit mai nā palapala hemolele.
He elepani pōhaku a me nā holoholona ʻē aʻe kekahi o nā kiʻi kiʻi kaupaku. Lele manuahi nā nūnū ma kēia keʻena hāmama, kahi i ʻike ʻia e ka poʻe he nui. Aia i loko o ka papahele o ke keʻena kekahi poʻi kinikini keʻokeʻo nui. He hōʻailona ia i ke kuleana o Lord Narayan ma ke ʻano he pale o ka honua holoʻokoʻa.

He mau māla nani a puni ka hale o ka luakini. Loaʻa i nā kīhāpai nā lau ʻōmaʻomaʻo, nā moena pua waihoʻoluʻu, a me nā kumu lāʻau malu—nā ala hele o nā pōhaku i poni ʻia ma ke ākea ʻōmaʻomaʻo. Kahe mālie nā pūnāwai, nā auwai, a me nā wailele liʻiliʻi, a kani mālie ka wai kahe.
I ke ahiahi, hoʻomālamalama nā kukui i nā pūnāwai a hoʻomālamalama i nā paia o ka luakini. ʻO nā kiʻi pōhaku nui a me nā pou, e hōʻike ana i nā hiʻohiʻona mai ka moʻomeheu India a me ka hoʻomana, e hoʻonani i nā māla a me nā ala. Aia nō i nā māla nā noho a me nā wahi malu no ka poʻe malihini e noho a hauʻoli i ka ʻike.
Aia ma ka ʻaoʻao ʻākau o ka luakini ka Geeta Bhawan, kahi keʻena kūikawā no nā ʻākoakoa a me nā heluhelu. I loko o kēia keʻena, nā kiʻi kiʻi ma nā paia e hōʻike ana i nā hiʻohiʻona mai ka Mahabharata a me nā paukū mai ka Bhagavad Gita. Hele mai nā kānaka i ʻaneʻi no nā haʻiʻōlelo a me ka noiʻi palapala.
ʻO kekahi hiʻohiʻona he puʻu hana me ka wailele. Kūkulu ʻia me nā pōhaku a me nā pōhaku, kahe ka wai e like me ke kahawai maoli. Kū pinepine ka poʻe malihini ma kahi kokoke i kēia wailele a paʻi kiʻi paha. ʻO ka hui ʻana o ka luakini me nā pōhaku i kālai ʻia, nā māla ʻōmaʻomaʻo, a me nā hiʻohiʻona wai e hāʻawi iā ia i kahi ʻano maluhia, like me ka oasis.
ʻIke malihini
Ka Lewa a me na Loina
He nui ka poʻe malihini e ʻōlelo nei he ʻoluʻolu a mālie ka luakini o Birla. I ke kakahiaka nui, ʻālohilohi ka puʻu o ka luakini i ka wanaʻao. I kēlā manawa, he kakaikahi wale nō ka poʻe. Lohe paha ʻoe i ke kani ʻana o nā bele i ka wā e wehe ai nā kāhuna i nā puka a hoʻomaʻemaʻe i ka luakini. Piʻi mālie ka uahi ʻala ma nā heiau. Noho mālie kekahi poʻe malihini ma nā ʻanuʻu a i ʻole nā papa kīhāpai a pule.
I ka wanaʻao, hiki iā ʻoe ke komo i kahi aarti kakahiaka pōkole. Hoʻomālamalama ʻia nā manawa i mua o ke akua i kēia hoʻomana, a oli ke kahuna pule i ka pule. Hauʻoli ka manaʻo i ke ala ʻana o ke kūlanakauhale a puni ka luakini. Nui nā poʻe kamaʻāina makemake e hana i ka pule kakahiaka no ka hoʻomaka mālie o ka lā.
Mālama ka luakini i kahi hanana aarti koʻikoʻi i ke ahiahi a i ke ahiahi paha, ma kahi o ka napoʻo ʻana o ka lā. Ua hoʻonani ʻia ka hale kapu me nā pua nani a me nā kukui ʻālohilohi no ka ʻaha ahiahi. Oli pule a hoonioni na kahuna pule imua o na kii, mele a pa'ipa'i ka poe haipule. Hāʻawi kēia i kahi manaʻo pumehana a hoʻokiʻekiʻe i nā mea a pau. ʻOiai inā ʻaʻole ʻoe e komo i ka pule, ʻo ka nānā ʻana i ke ahiahi aarti hiki ke lilo i mea hoʻopā.
I ka lā holoʻokoʻa, noho maluhia ka paʻakikī o ka luakini. I loko o ke keʻena nui, ʻōlelo nā malihini me nā leo mālie. Lawe pinepine mai nā kānaka i nā lei pua a i ʻole nā mea ʻono (prasadam) no nā akua. He mea maʻamau ka hāʻawi ʻana i kahi hāʻawi liʻiliʻi a i ʻole ke kau ʻana i nā pua ma ka hale. A laila e hāʻawi ke kahuna iā ʻoe i kahi tilak kala ma kou lae i hoʻomaikaʻi. E ʻike ʻoe i nā kānaka o nā makahiki a me nā ʻano āpau ma aneʻi. Hoʻohui ka leo o ka wai kahe mai nā pūnāwai a me nā mele haipule i hoʻopaʻa ʻia i ka lewa mālie.
Nā ʻahaʻaina a me nā hoʻolauleʻa
Hoʻokipa ʻo Birla Temple i nā malihini he nui i ka wā ʻahaʻaina Hindu. ʻO Deepavali, ka hoʻolauleʻa ʻana i ka mālamalama, he mea koʻikoʻi ma kēia māhele. Ma Diwali, ua hoʻonani ʻia ka luakini me nā tausani o nā kukui aila liʻiliʻi a me nā kukui uila, a uhi ʻia nā ʻano rangoli waihoʻoluʻu i nā papahele. Hoʻopiha ʻia ka ea i ka ʻala o ka marigolds a me ka jasmine. I ka pō, ʻālohilohi ka luakini holoʻokoʻa, a nui ka poʻe e hele mai e pule no ka pōmaikaʻi. He mau papahana mele kūikawā paha i ke ahiahi.
ʻO Krishna Janmashtami, e hoʻolauleʻa ana i ka hānau ʻana o ka Haku Krishna, he ʻahaʻaina nui ma Birla Mandir. I kēia lā, nui ka poʻe e ʻākoakoa i ka pō no ka pule. Hoʻokani nā bele o ka luakini i ke aumoe, a hana nā kāhuna i kahi hana kūikawā no ka pēpē Krishna. Hāʻawi ka poʻe hoʻomana i nā mōhai o nā kukui, nā huaʻai hou, a me ka waiu i ke kiʻi o ka Haku Krishna. Hīmeni ka lehulehu i nā mele haipule (bhajans) a i kekahi manawa hula. ʻO ka lewa ma Janmashtami he hauʻoli a ola.
ʻO nā ʻahaʻaina ʻē aʻe e like me Holi (ka ʻahaʻaina o nā kala) a me Navratri (hoʻomana i ke akua wahine ʻo Durga) e hoʻolauleʻa ʻia ma ʻaneʻi. Mālama pū ʻia ka ʻahaʻaina puna o Ram Navami (hānau ʻia ʻo Lord Rama) me nā pule kūikawā. Hoʻonani ʻia ka luakini me nā pua, a mālama ʻia nā pule hou i kēia mau hanana. I nā lā ʻahaʻaina, ʻike ʻoe i nā poʻe he nui aʻe ma mua o ka maʻamau, a ʻike paha ʻoe i nā hale kūʻai kūikawā e kūʻai ana i nā pua pua, nā mea ʻono, a me nā mea ʻala ma waho.
No ka mākaʻikaʻi mālie, ʻo nā manawa i ʻōlelo ʻia ʻo ke kakahiaka nui (ma kahi o 6–8 AM) a i ʻole ahiahi ahiahi (ma kahi o 5–7 PM). ʻOi aku ka mālie o kēia mau hola a emi ka lehulehu. ʻO ke kakahiaka nui hiki iā ʻoe ke hauʻoli i ka puka ʻana o ka lā ma luna o ka luakini, a ʻo ke ahiahi hiki iā ʻoe ke ʻike i ka hopena mālie o ka lā.
Hiki i nā hopena pule a me nā lā hoʻomaha ke paʻa me nā ʻohana kūloko, no laila hiki i ke kipa ʻana i ka lā pule ke hāʻawi i kahi ʻike maluhia. Eia kekahi, e hoʻomaopopo he wela loa nā mahina kau wela o Delhi (ʻApelila–Iune), no laila inā e kipa ʻoe i ke kauwela, e hoʻāʻo e hele mai i ke kakahiaka a i ʻole ma hope o ke ahiahi e pale i ka wela o ke awakea.
Ka Hoomana Makaikai
Ke kipa ʻana i ka luakini ʻo Birla, pono ka hahai ʻana i kekahi mau lula o ka mahalo. Aia kahi kū kāma'a ma ka puka komo kahi e waiho ai nā malihini i ko lākou kāma'a. Uku ʻoe i kahi uku liʻiliʻi (he mau rupee) i ke kahu, nāna e mālama iā lākou a hiki i kou haʻalele ʻana.
ʻAʻahu haʻahaʻa. Pono nā kāne a me nā wahine e uhi i ko lākou mau poʻohiwi a me nā kuli. Hōʻalo i ke komo ʻana i nā pālule pōkole a i ʻole nā pālule lima ʻole i loko o ka luakini. Lawe kekahi mau wahine i kahi scarf e uhi i ko lākou mau poʻo, ʻoiai ʻaʻole pono ia. ʻO ka manaʻo e hōʻike i ka mahalo e like me ʻoe ma nā wahi kapu.
I loko o ka hale pule nui, e pale i ka lawe ʻana i nā kiʻi a i ʻole nā wikiō. ʻAʻole ʻae ʻia ke kiʻi kiʻi i loko o ke keʻena kapu o ka luakini. E ʻimi i nā hōʻailona e ʻōlelo ana "ʻAʻohe Kiʻi Kiʻi." Hiki iā ʻoe ke paʻi kiʻi ma waho, i loko o nā kīhāpai, a i ʻole o ka hale o ka luakini. Inā he pahupaʻikiʻi a kelepona paha kāu, hoʻopau a hoʻokomo paha i loko o kāu ʻeke i loko o ke keʻena.
E ʻōlelo mālie a neʻe mālie. He wahi pule a noonoo keia. Inā loaʻa kahi hanana aarti, kū a noho paha ma kahi mamao mahalo a nānā mālie. Hiki iā ʻoe ke hui pū me ka paʻipaʻi ʻana i kou mau lima a i ʻole ka pelu ʻana i ka pule i ka wā e hana ai kekahi. Mai hoʻokuke a hoʻopilikia i ka poʻe e pule ana a e noʻonoʻo ana.
Inā lawe ʻoe i nā keiki liʻiliʻi, e makaʻala iā lākou ma kahi kokoke i nā pūnāwai a me nā ʻanuʻu, hiki ke pahee. Aia nā noho ma ka māla kahi e hoʻomaha pinepine ai nā ʻohana. Hiki iā ʻoe ke kūʻai aku i nā pua hou, nā niu, a i ʻole nā lāʻau ʻala mai nā hale kūʻai kokoke i ka puka e hāʻawi ai i ka hale pule. He kuʻuna maʻamau kēia, akā ʻaʻole koi. Ina e kaumaha aku oe i kekahi mea, na ke kahuna e haawi aku i ka hoomaikai ia oe. Inā ʻoe e lawe mai i kahi mōhai, e ʻoluʻolu e kūlou a noho mālie a hauʻoli i ka lewa maluhia.
No ke aha e kipa aku ai i ka luakini o Birla
Hāʻawi ʻo Birla Temple ma Delhi i kahi hui kūʻokoʻa o nā ʻike ʻuhane, moʻomeheu, a me ka hoʻolālā. He mea nui ka luakini i ka hoʻoilina a me ka mōʻaukala o ke kūlanakauhale. ʻO ke aʻo ʻana e pili ana i kāna kulekele puka hāmama e kōkua iā ʻoe e ʻike i kahi ʻaoʻao koʻikoʻi o ka huakaʻi o India i ke kaulike. ʻO kahi mākaʻikaʻi luakini maʻalahi e haʻi i kahi moʻolelo o ka lokahi a me ka holomua pilikanaka.
ʻO ka hoʻolālā o ka luakini ke kumu e kipa aku ai. Hōʻike ia i nā domes keʻokeʻo keʻokeʻo, nā paia pōhaku ʻulaʻula, a me nā kālai kikoʻī. Nui nā hiʻohiʻona mai nā moʻolelo Hindu i kālai ʻia ma nā paia a me nā kia. E hauʻoli ka poʻe paʻi kiʻi i ke kiʻi ʻana i ka luakini waihoʻoluʻu ma lalo o ka lani uliuli. ʻO ka pāʻani ʻana o ka mālamalama a me ke aka i ke kakahiaka nui a i ʻole ke ahiahi ahiahi e nani ai ke kiʻi ʻana i ka luakini. No ka poʻe makemake i ka hana kiʻi a me ka mōʻaukala, hāʻawi ka luakini i kahi manawa e mahalo ai i ka hana hana maikaʻi a me nā kiʻi India.

ʻO kekahi kumu e hele mai ai ʻo ka maluhia mālie o nā kīhāpai o ka luakini. Hiki ke paʻakikī ʻo New Delhi, akā ʻoluʻolu ka ea a mau nō i loko o ka pa o ka luakini ʻo Birla. Nui nā malihini e hoʻomaha ma hope o ka noho ʻana ma nā pūnāwai a i ʻole ka hele ʻana ma lalo o nā kumulāʻau. ʻO kēia wahi mālie, ʻōmaʻomaʻo kahi hoʻomaha hoʻokipa i ka wā o kahi huakaʻi mākaʻikaʻi.
He mea maʻalahi hoʻi ka luakini i ka lā huakaʻi kūlanakauhale. Kokoke ia i nā wahi nui e like me Connaught Place a me Jantar Mantar. Ma hope o ka kipa ʻana i ka luakini ʻo Birla, hiki iā ʻoe ke hele maʻalahi i kēia mau wahi. ʻO kēia ka mea e hoʻomaha ai i nā mākaʻikaʻi. Maikaʻi ka palekana a me ka mālama ʻana, e palekana ana nā ʻohana a me nā huakaʻi hele. Ma keʻano holoʻokoʻa, hāʻawi ka Halepule ʻo Birla i kahi hoʻomaha mālie a hoʻonāukiuki no kēlā me kēia malihini ma waena o Delhi.
Nā Hoʻolaha Kūlohelohe
- Location: Mandir Marg, kokoke i Gol Market, New Delhi 110001 (komohana o Connaught Place a kokoke iā Jantar Mantar a me Agrasen Ki Baoli).
- Pehea e hele ai i laila: ʻO RK Ashram Marg (Blue Line) ke kikowaena metro kokoke loa, ma kahi o 1 km ka mamao. He maʻalahi hoʻi ke kiʻi ʻia e ka auto-rickshaw a i ʻole kaʻa kaʻa mai Connaught Place, Karol Bagh, Khan Market, a i ʻole nā wahi kikowaena ʻē aʻe. Kū kekahi mau kaʻa kaʻa ma Mandir Marg ma mua o ka luakini. Inā kaʻa kaʻa, loaʻa kahi kaʻa kaʻa alanui, a i ʻole kahi wahi kaʻa kaʻa liʻiliʻi ma kahi kokoke.
- Kākau Komo Komo: manuahi no nā malihini a pau.
- Nā hola hoʻomaka: I kēlā me kēia lā mai 4:30 AM – 13:30 PM a me 14:30 – 21:00 (manawa kūloko). (Paʻa no hoʻokahi hola i ke ahiahi.)
- Kū mau kāmaʻa: ʻAe, hāʻawi ʻia kahi kū kāmaʻa ma ka puka. Pono nā malihini e waiho i ko lākou kāmaʻa a i ʻole kamaa ma laila ma mua o ke komo ʻana i ka luakini a hōʻiliʻili iā lākou ke haʻalele. ʻOhi ke kahu i kahi uku liʻiliʻi.
- Nā loka: Loaʻa nā laka paʻa kālā ma kahi kokoke i ka puka no ka mālama ʻana i nā mea waiwai e like me nā kamera a i ʻole kelepona i kāu kipa ʻana.
- Wahi: Aia ka luakini i nā lumi hoʻomaha a me nā mea inu wai. Ke kūʻai aku nei nā hale kūʻai liʻiliʻi kokoke i ka puka i nā pua hou, nā lāʻau ʻala, a me nā mea puja ʻē aʻe. He mau noho a me nā wahi malu o ka pā kīhāpai no ka hoʻomaha ʻana ma hope o ka darshan.